Zomer 2017 diende Laka, samen met mensen met zonnepanelen op hun dak, een Europese staatssteunklacht in. Opwekkers van duurzame stroom betalen namelijk voor hun afval, terwijl kerncentrale-exploitant EPZ in Borssele bij het opwekken van kernenergie door de COVRA (een staatsbedrijf) van kosten van kernafval is afgeschermd. En dat is (verboden) staatssteun. Na geduldig graven bleek dat de Europese Commissie na Laka's klacht ook echt een onderzoek naar de financiering van kernafvalbeheerder COVRA was gestart. De voorzitter van de ANVS schrijft begin 2019 aan staatssecretaris Van Veldhoven dat Laka's klacht "juridische en financiële implicaties [kan] hebben voor [Kerncentrale Borssele, Urenco, NRG Petten, ...] in die zin dat in het uiterste geval Nederland kan worden gelast om er voor te zorgen dat het door de leveranciers te weinig betaalde alsnog van deze bedrijven zal worden gevorderd, zelfs tot tien jaar terug.".
Onze verbazing was vervolgens weer groot toen we vorige week hoorden dat de Europese Commissie, na drie jaar onderzoek, en zonder enige toelichting, september vorig jaar het staatssteunonderzoek heeft gestaakt.

Eén van de indieners heeft een 'winddeel' in de Bonte Hen

Na een serie Wob-verzoeken om er achter te komen wat er precies mis is met de tarieven van kernafvalbeheerder COVRA, bleek dat toezichthouder ANVS staatssecretaris Van Veldhoven van 2018 tot 2020 heeft geadviseerd in een onderzoekstraject van de Europese Commissie naar aanleiding van Laka's staatssteunklacht. Laka's klacht ging, kort samengevat, over de vraag of het Nederlandse systeem van "finale kwijting" van radioactief afval verboden staatssteun is. Laka vind al heel lang van wel, de ANVS van niet:

Er is geen markt voor de opslag van radioactief afval in de EU of internationaal, waardoor grensoverschrijdend handelsverkeer - als bedoeld in artikel 107 VWEU - voor de activiteiten van COVRA niet aan de orde is. Bij afwezigheid van grensoverschrijdend handelsverkeer kan er geen sprake zijn van staatssteun

Om een staatssteunklacht in te dienen moet je concurrent zijn. Iedere producent van duurzame elektriciteit, bijvoorbeeld met zonnepanelen, is concurrent van kerncentrale Borssele en kan dus een klacht over concurrentievervalsing indienen. Daarom heeft Laka samen met mensen uit Drenthe, Flevoland, Friesland, Gelderland, Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Zeeland, die zelf zonnepanelen en aandelen in een windmolen hebben, een klacht opgesteld.

Tweede Europese infractieprocedure over Nederlands radioactief afval-beleid
Nederland was in mei 2018 door de Europese Commissie al in gebreke gesteld over het nationaal programma radioactief afval. De Commissie betwijfelt of "Nederland aantoont dat het redelijke stappen heeft gezet ter vervulling van haar ethische plicht om ervoor te zorgen dat toekomstige generaties geen onnodige last ondervinden van de verbruikte splijtstof en het radioactief afval”. Nu blijkt dus dat de Europese Commissie naar aanleiding van onze klacht ook echt een onderzoek naar de financiering kernafval was gestart. Voor dit onderzoek, of bij het beheer van radioactief afval staatssteunvoorschriften wel in acht zijn genomen, heeft de Commissie van mei 2018 tot december 2019 drie keer (nadere) vragen gesteld. "Na dit onderzoek kan de Commissie een 'formele onderzoeksfase' starten", aldus Jan van den Heuvel, voormalig voorzitter van de ANVS in een nota aan staatssecretaris Van Veldhoven.

In 2018 startte de Commissie daarmee twee onderzoeken naar het Nederlands kernafvalbeleid. Laka's staatssteunklacht is onderzocht door een andere afdeling dan het onderdeel wat toeziet op de nationale programma's over kernafval.

De nu vrijgegeven Wob-stukken lopen tot december 2019. De vraag diende zich dus aan wat de EC na 2019 heeft besloten. En dan meldt een betrouwbare bron ons dat de Commissie in september 2020 het staatssteunonderzoek 'after careful examination of the information received on nuclear waste treatment in the Netherlands' heeft gestaakt. Op grond waarvan? Geheim.

'Transparantie' COVRA

Wat opvalt in de gewobte stukken is dat de COVRA, het bedrijf dat de feitelijke manifestatie van de staatssteun-maatregel is, door het ministerie volledig wordt meegenomen: Zo wordt de beantwoording van de vragen van de EC afgestemd met de COVRA. Het samen optrekken van COVRA met IenW is relevant voor Laka's recente rechtszaak tegen COVRA voor meer openbaarheid rondom het onderzoeksprogramma eindberging. COVRA's advocaat (het kantoor van de Landsadvocaat nota bene) hield tijdens die zitting een pleidooi dat 's lands kernafvalbeheerder een 'normaal' bedrijf zou zijn, en daarom geen informatie over het onderzoeksprogramma hoeft te publiceren. Er zou alleen informeel contact met IenW zijn. 'Als IenW iets van de COVRA zou willen, dan moet dat via wetgeving'. Dan vraag je je af welk normale bedrijf samen met de Staat optrekt om Europees handhavingstraject af te wenden?

Waar is het openbaar debat over het beheer van radioactief afval?
Het is verontrustend dat er zo weinig actieve openbaarheid is over kernafvalbeleid: de Europese Commissie maakt zich zorgen dat Nederland niet voorkomt dat toekomstige generaties last hebben van ons kernafval, de toezichthouder stelt vast dat het 'kader voor de financiering van het beheer van radioactief afval onvoldoende is uitgewerkt', en bij dat alles was er ook nog een verdenking van verboden staatssteun. Is er in het Nederlands kernafvalbeleid eigenlijk iets wel in orde? Met alle aandacht voor kernenergie zou je toch verwachten dat er ook wat aandacht voor de back end zou zijn? Maar nee: vanuit het departement wordt "het overleg over de uitwerking van het kader opgestart met in eerste instantie het Ministerie van Financiën en de ANVS". Ondertussen doet Rathenau instituut in alle stilte vijf jaar onderzoek naar publieksparticipatie voor eindberging,
Serieus? Zonder een kleine milieuorganisatie als Laka niemand die het er ooit over heeft?

Goed nieuws uit Genève
Overigens lijkt het er op dat we met onze gestrande staatssteunklacht kennelijk nog mazzel hebben gehad. Want de Europese Commissie heeft de neiging om in staatssteunprocedures milieu-aspecten over het hoofd te zien. En milieu-organisaties hadden vervolgens niet het recht om hierover bij het Europese Hof te procederen. Alleen: dat behoort binnenkort tot het verleden. Want net vorige week heeft het nalevingscomité van het Aarhus-Verdrag - het zelfde comité dat ook oordeelde dat de levensduurverlenging van Borssele in strijd met internationale milieuregels is  - geoordeeld dat de regels zo moeten worden aangepast dat milieu-organisaties in vervolg juridisch ontvankelijk zijn in Europese staatssteunzaken.

(Tekst gaat door onder tweet)

. @UNECEAarhus Aarhus Committee confirms legal protection against environmental state aid decisions https://t.co/l56TppnYo8 pic.twitter.com/M9vRDKeNe3

— Justice & Environment (@JustEnviNet) March 22, 2021

Komende najaar treffen in Genève alle partijen die het Aarhus Verdrag hebben geratificeerd. Daar worden dan ook de bevindingen van het nalevingscomité formeel vastgesteld. Voor Nederland komt dat dan neer op een internationale schrobbering over de levensduurverlenging van Borssele, en voor de Europese Commissie het startschot om de staatssteunregels te herzien. En dan kan Laka de staatssteunklacht over de financiering van het kernafval van Borssele (...en Urenco, NRG, de TU Delft, ...) gewoon zelf indienen. En dan zal de Commissie, in plaats van in een geheim onderzoek, in het openbaar moeten onderzoeken of het verboden staatssteun voor kernenergie is dat kerncentrale Borssele zónder onzekerheidsmarge of risico opslag kernafval bij de COVRA kwijt kan, terwijl, bijvoorbeeld, Duitse kerncentrales daar een risico-oplag van 35% voor betalen.