In Nederland staan twee kerncentrales voor de opwekking van elektriciteit (Borssele en Dodewaard), een uraniumverrijkingsfabriek in Almelo en drie reactoren voor onderzoek. (Twee in Petten, Noord-Holland en een in Delft).
Het in Nederland geproduceerde laag- en middelradioactieve afval wordt sinds 1992 opgeslagen in Borssele. De ons omringende landen hebben vaak veel meer kerninstallaties.
In de discussie over kernenergie wordt meestal vooral gesproken over de kans op een ongeluk in een kerncentrale of een opslagfaciliteit voor radioactief afval en de gevolgen daarvan. Dat er meerdere veiligheidsrisico's en aspecten aan de kernergiecyclus verbonden zijn wordt voldoende duidelijk in andere delen van dit boekje. Dit hoofdstuk gaat vooral over de gevolgen van een ongeluk in een kerninstallatie.

Risico van ongelukken
Het begrip risico is in feite de som van de waarschijnlijkheid dat iets gebeurt en de gevolgen van die gebeurtenis. Met deze formule zijn een aantal risico's eenvoudig te berekenen (een vergelijking tussen auto-, trein- en vliegtuigongelukken bijvoorbeeld).
Voor kernenergie is dit veel moeilijker omdat we er eigenlijk onvoldoende ervaring mee hebben; het aantal (jaren dat er) kerncentrales in bedrijf (zijn) is niet te vergelijken met andere vormen van energieopwekking (kolen-, gas- en olie-centrales). Maar ook omdat eigenlijk nog erg weinig bekend is over de precieze gevolgen van radioactieve straling op de langere termijn.

Er is gelukkig relatief weinig ervaring met ongelukken in kerninstallaties. De ongelukken die gebeurden zijn bovendien vaak niet voldoende onderzocht op de gevolgen. Naast de honderden kleine(re) ongelukken die jaarlijks plaatsvinden in kerninstallaties zijn er de twee grootste en meest bekende: de kernsmelting in Harrisburg (USA) in maart '79 en de explosie in de reactor van Tsjernobyl (toenmalige USSR) in '86.
De gevolgen op korte termijn zijn min of meer bekend. In Rusland; enige duizenden stralingsslachtoffers (vooral kinderen), honderdduizenden mensen die geëvacueerd moesten worden en honderden vierkante kilometers onbewoonbaar gebied. Voor Nederland wordt uitgegaan van 100 extra kankerdoden ten gevolge van Tsjernobyl.
De Amerikaanse overheid heeft altijd volgehouden dat de ramp in Harrisburg geen gevolgen heeft gehad op de gezondheid van mens of omgeving. Onafhankelijke onderzoekers hebben deze beweringen steeds weer aangevochten.

Er zijn op onze aardbol diverse sterk radioactief besmette gebieden. Maar al te vaak is het onmogelijk (door geheimhouding en tegenwerking van autoriteiten) om in deze gebieden onderzoek te verrichten. Bovendien zijn doden ten gevolge van zich later manifesterende kanker en genetische schade tot in de zoveelste generatie moeilijk in kaart te brengen en direct te relateren aan een ongeluk.
Toch zijn over de lange termijn-effecten van Tsjernobyl harde uitspraken gedaan; honderdduizenden mensen zullen de komende decennia sterven ten gevolgen van de kernramp in Rusland. Tot in de vierde generatie zullen de gevolgen merkbaar zijn.

Kansberekeningen
Aan de hand van theoretische modellen worden kansberekeningen gemaakt; hoe vaak kan in theorie een ernstig ongeluk plaatsvinden in een kerninstallatie. Deze kwestie is kennelijk niet eenvoudig want er worden vele tientallen verschillende antwoorden op gegeven. De meest optimistische opvattingen worden telkens bijgesteld. Evenzo de opvattingen van notoire pessimisten. De waarheid zal ergens in het midden liggen.
In feite doet het er ook niet veel toe of een ramp in theorie eens in de duizend of tienduizend jaar zal plaatsvinden. Veel belangrijker is dat dergelijke ongelukken al hebben plaatsgevonden, dat ze absoluut niet uit te sluiten zijn en dat de gevolgen zo vernietigend zijn dat het risico eigenlijk niet genomen zou mogen worden.
De kans op menselijk falen (oorzaak van de ongelukken in Harrisburg en Tsjernobyl) is bijvoorbeeld niet te berekenen.

Gevolgen voor de mens
Een ramp in een kerninstallatie waarbij radioactieve stoffen ontsnappen heeft grote consequenties voor de mens en zijn omgeving. Straling heeft een verwoestend effect op het menselijk lichaam. Direct, doordat cellen afsterven of zich onnatuurlijk gaan delen (kanker), of indirect door beschadiging van erfelijk materiaal in de geslachtsorganen waardoor erfelijke afwijkingen in volgende generaties optreden.
Ook voor de Nederlandse situatie zijn kansberekeningen gemaakt over het te verwachten aantal slachtoffers na een kernramp. Ook hier weer met verschillende uitkomsten. De overheid gaat zelfs, na een advies van de Commissie Reactor Veiligheid, uit van nul 'vroegtijdige doden' en weinig doden op langere termijn. Een tegenonderzoek van de TH-Twente toont aan dat er in het meest ongunstige geval maximaal 6600 'directe doden' te betreuren zullen zijn en dat op langere termijn tienduizenden mensen aan de gevolgen van straling zullen sterven. Bovendien dreigt een gebied van 14.000 vierkante kilometer voor minimaal een jaar onbewoonbaar te worden.

Rampenplannen
Een dichtbevolkt land als Nederland komt in een noodsituatie voor onoverkomelijke problemen te staan. Elke gemeente met een nucleaire installatie binnen haar grenzen heeft een uitgebreid rampenplan. Bij tijd en wijle worden deze op heel kleine schaal beproefd. Zelfs oefeningen met geïnstrueerde mensen lopen meestal volledig in het honderd.
Waar de installatie ook staat, als het weer een beetje ongunstig is (windrichting), moeten er in korte tijd al gauw een miljoen mensen verplaatst kunnen worden.
Het is volstrekt irreëel en haast misdadig om de bevolking voor te spiegelen dat een dergelijke operatie mogelijk is. Om de grote paniek en chaotische vlucht van mensen de baas te kunnen zullen leger en politie op grote schaal ingezet moeten worden. Tot welke taferelen dit kan leiden laat zich raden.
De overheid zou er goed aan doen op dit punt eerlijk te zijn; effectieve evacuatie (het werkelijk in veiligheid brengen van mensen) is na een kernramp in Nederland onmogelijk.

Economische schade
De Nederlandse overheid heeft laten uitrekenen wat de (theoretische) economische schade zou zijn na een groot ongeluk in een kerncentrale. Daarbij is uitgegaan van lokaties die in 1986 genoemd werden voor de bouw van een nieuwe kerncentrale. Bovendien werd aangenomen werd dat slechts 1% van de reactorinhoud uitgestoten zou worden. Zelfs de overheid geeft toe dat een ontsnapping van 10% van de inhoud niet denkbeeldig is. De meeste schade zou opgelopen worden bij een ernstig reactorongeval in een kerncentrale op de Moerdijk (Zuid-Holland); 30 miljard gulden schade ten gevolge van het verlies van de elektriciteitscentrale, gezondheidszorg, vernietiging van gewassen en vee, exportverliezen etcetera.
Langere termijn effecten als een verminderd vertrouwen in het Nederlandse exportprodukt en verminderde inkomsten ten gevolge van een ook op langere termijn dalend aantal toeristen zijn in dit bedrag niet opgenomen. Overigens zijn ook deze cijfers weer aangevochten; andere onderzoeken komen veel hoger uit.

Drinkwatervoorziening
De Samenwerkende Waterleidingbedrijven hebben in het najaar van 1985 een studie uitgebracht waarin berekend wordt wat de gevolgen van een ernstig kernongeval zijn voor de drinkwatervoorziening in Nederland. Belangrijkste conclusie uit dit onderzoek was dat het IJsselmeer (De Noord-Oost polder was één van de mogelijke lokaties voor nieuw te bouwen kerncentrales) drie jaar lang geen drinkwater zou kunnen leveren. Alternatief drinkwater is slechts voor een half jaar voorhanden.
Ook hier geldt: andere aannames in de studie leiden tot heel andere inzichten. De vereniging milieudefensie komt in een studie tot de conclusie dat de drinkwatervoorziening in Nederland na een ramp voor tientallen jaren uitgeschakeld kan zijn.
Bovenstaande is slechts een greep uit de vele aspecten rond een mogelijke ramp met een kerncentrale. Illustraties voor de boodschap: kernenergie is gevaarlijk, het genomen risico te groot.