Europa is verre van zaligmakend. Maar zonder Europa maakt progressief Oekraïne geen kans, zegt Olexi Pasyuk.

De Europese Unie doet van alles fout. In Oekraïne worden oude Sovjetkernreactoren met Europees geld draaiende gehouden, wat de risico’s van een nieuwe kernramp alleen maar vergroot. Maar zijn de Oekraïners dan geholpen met een afwijzing van het Associatieverdrag? Nee.
De handelwijze van de Europese Commissie en andere Europese instellingen roept vele vragen op. Op papier ziet het er prachtig uit. Toegang tot de Europese markt moet de Oekraïense economie een broodnodige impuls geven. Door de EU gefinancierde energieprojecten moeten Oekraïne veiliger en onafhankelijker maken. In de praktijk blijken de aanzienlijke investeringen die de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) sinds 2006 heeft gedaan daar echter bitter weinig aan bij te dragen.

Ook de verschillende Oekraïense regeringen slagen er niet in om de energiesector te hervormen. Beschikbare fondsen worden gebruikt voor oude projecten, nog in de Sovjettijd ontworpen voor een gecentraliseerd energiesysteem dat andere normen en een geheel andere logica hanteerde. Oekraïne is nog altijd aangewezen op kernenergie, verouderde kolencentrales en een handjevol grote energieproducenten. De EU zou toekomstgerichte projecten moeten financieren; projecten die bijdragen aan een gedecentraliseerde, moderne energiesector waarin miljoenen gebruikers zowel consument als producent zijn.

Activisten voor het Oekraïense Parlement in een demonstratie voor het invoeren van strengere milieuwetgeving, 19 juni 2014. Foto: Olena Angelova/NECU

Maar wordt het er beter op als Oekraïne afstand neemt van Europese instituties? Ik vrees van niet. Neem Rusland, dat in het verleden weigerde met de EBRD samen te werken op het gebied van nucleaire veiligheid. Het resultaat is dat daar nog altijd RBMK reactoren werkzaam zijn, type Tsjernobyl. Risicovolle reactoren in Litouwen, Slowakijke en Bulgarije daarentegen, zijn – onder druk van de publieke opinie en het Europese toenaderingsproces – gesloten.

Euromaidan
Maar er is meer. In 2014 trokken honderdduizenden mensen naar het Maidanplein om hun eis voor meer integratie met Europa kracht bij te zetten. Zij zetten zich in voor een sterkere democratie, gebaseerd op een eerlijke rechtsgang, gelijkheid en respect voor mensenrechten. Jonge mensen hebben er hun leven voor gegeven in de straten van Kiev. De democratische waarden die zijn vastgelegd in Europese verdragen; dat is wat Europa voor ons betekent. Zijn wij daarmee te optimistisch over de vrijheden van Europa? Het zou kunnen. Maar dat neemt niet weg dat veel Oekraïners een democratische, eerlijker staat willen opbouwen.

Het alternatief is grimmig. Bankwatch houdt nauwgezet in de gaten wat Europese financiering betekent voor landen in Oost Europa, tot Centraal-Azië aan toe. Wij weten hoe het alternatief van de ‘Europese keuze’ eruit ziet. Dat alternatief is een land waar voor mensenrechten geen plaats is, waar Europese vertegenwoordigers soms de laatste strohalm zijn voor mensen die in conflict zijn geraakt met een corrupte staat. In die landen is geen maatschappe­lijk middenveld dat nijpende kwesties op de politieke agenda kan zetten, of de staat kan controleren. Twaalf jaar geleden was ik voor het eerst in Oezbekistan, op bezoek bij mensenrechten- en milieuactivisten. Vandaag de dag is daar niemand meer om mee samen te werken; mensen verlaten het land of staken hun werkzaamheden. Het is te riskant.

Een afwijzing van het Verdrag zal de inzet van de actiefste en meest betrokken burgers van Oekraïne teniet doen; de strijd voor burgerlijke vrijheden en mensenrechten zal worden onderdrukt. Maar verdere integratie zal Europa juist verrijken met een heleboel betrokken Oekraïense activisten die gezamenlijk de Europese structuren willen veranderen. Vrijhandel zal ons niet verder op weg helpen; het gevoel een eerlijker samenleving te kunnen opbouwen wel. Hoe ironisch zou het zijn, als deze wens ten onder gaat aan het ‘nee’ van gelijkgestemde mensen in Nederland.

Olexi Pasyuk
Central & East European Bankwatch Network
www.bankwatch.org

Pasyuk spreekt op woensdag 30 in Amsterdam en op donderdag 31 maart in Almelo op twee bijeenkomsten georganiseerd door Stichting Laka.