Politiek theater, ook wel Vormingstheater genoemd, is een didactische en geëngageerde toneelvorm, ontstaan aan het eind van de jaren 60 uit verzet tegen het repertoiretoneel, met als doel het publiek politiek en sociaal bewust te maken. De stukken hebben meestal een actueel sociaal gegeven als uitgangspunt. De beweging kwam voort uit de studentenrevolte in de jaren zestig en de 'aktivistiese' jaren '70.
Op deze subpagina over strijdcultuur die het verzet tegen kernenergie in Nederland opgeleverd heeft, aandacht voor theater en toneel. Vooral in de jaren '70 was er veel politiek (vormings-)theater en aan het eind van het decennium waren er ook programma's over (de strijd tegen) kernenergie. Het bekendste programma is natuurlijk "We zijn niet af te koelen" van Proloog, dat later uitgebracht werd op LP onder de titel "Kernenergie Nee bedankt". Maar er was veel meer. Vreemd genoeg is er niet veel over geschreven en komen we al snel uit bij Kultureel Front. Kultureel Front is in 1974 ontstaan en was een vereniging die optrad als koepelorganisatie van groepen die zich bezighielden met politieke cultuur en vormingswerk. Deze organisatie was vanaf de oprichting zowel in Nederland als in Vlaanderen actief [hier een beschrijving van de geschiedenis van Kultureel Front].
Eén van de schaarse publicaties over strijdcultuur is nr. 21 van Kultureel Front (november 1981), dat geheel gewijd is aan de anti-kernwapen en anti-kernenergie cultuur.
In de winter 1981/82 bracht datzelfde Kultureel Front een speciaal nummer uit met "informatie over strijdbare muziek, film, toneel en kabaret. Voor aktiegroepen, vakbonden, buurthuizen, scholen, theaters, vrouwengroepen jongerencentra, enz enz". Het resultaat is een -in dit tijdsgewricht- onwerkelijke hoeveelheid groepen en gezelschappen.
Laka wil hier graag meer over publiceren en doet, als de actualiteit het toelaat, onderzoek naar (anti-)kernenergie(-strijd) in theater, toneel en andere 'podiumkunsten' (vooral toen het podium verruild werd voor buurthuizen, bedrijfskantines en pleinen in dorpen en steden).
(Kultureel Front, 1979)
Theaterprogramma's over (verzet tegen) kernenergie
We hebben ons in deze opsomming beperkt tot producties van Nederlandse groepen en niet ook Nederlandstalige programma's uit Vlaanderen meegenomen, hoewel er wel wat overlap is. Maar die beperking is om praktische redenen: we hebben nu eenmaal veel minder toegang tot Vlaamse archieven en materiaal. Hier een aantal van die theaterprogramma's die (hoofdzakelijk) gaan over kernenergie en waar we het bestaan van weten (maar soms ook niet veel meer dan dat) zijn:
Proloog
"We zijn niet af te koelen", 1980
Dit programma wordt later uitgebreid, hernoemd tot 'Kernenergie? Nee bedankt!' en op LP uitgebracht.
Toneelgroep Sater
"Isotopen op zaterdag", 1979
Geschreven door Roelof den Ambtman in samenwerking met het kollektief van Toneelgroep Sater.
Tekst, heruitgave voor amateurtoneel 2005 | Vermelding Theaterencyclopedie
gltwee
"Onder hoogspanning", 1979
Een theaterstuk over de Amerikaanse Karen Silkwood die in 1974 onder verdachte omstandigheden omkwam bij een auto-ongeluk waarbij documenten over een onderzoek van haar naar falsificaties bij een nucleaire fabriek verdwenen.
Toneelgroep Diskus
"Aanval op de centrifuge", 1980
Het derde programma van de Rotterdamse toneelgroep. Programma in samenwerking met Milieudefensie en het REK, het Rijnmond Energie Komitee. De samenwerking culmineerde in een Energiemanifestatie eind mei 1981, en een krant 'Opgewekte energie'.
Nederlandse Voordracht-Centrale Alkmaar
"Hein en Trijn per atoomfiets naar de maan", 1954
Een vreemde eend in de bijt (en niet strikt vallend in deze opsomming- maar te aardig om niet te noemen) is deze 'dolle schets voor dame en heer'. Een interessante waarneming via dit stuk is dat het blijkbaar in de jaren '50 veel vreemder was om op de maan te zijn dan om een door kernenergie aangedreven fiets te hebben. Het was tenslotte de tijd van onbegrensd optimisme over allerlei toepassingen van kernenergie: in vliegtuigen, schepen, treinen en auto's.
Andere -bij Laka bekende- theaterprogramma's over kernenergie:
Bries 11: straattheater (2000 - )
Diskus: "Radio Rijnmondshow" (1981)
Energietheater Arnhem: "Truc. BMD" (1982)
Galilea "Een stralende toekomst" (1982)
Gronings Straattheater: "Een stralende toekomst" (1979)
Nieuwe komedie: "Kernenergie doodt gewoon"
Onbekend: "Niets aan de hand" (1987)
Onbekend: "de uitbreiding van kerncentrales" (1982)
Onbekend: "De Stoomfiets" (1982)
Ontstemd (Groningen): “Waarom de zon aan de hemel staat” (1982)
Parcival: "De Bol van Borssele" (poppenspel) (1980)
Pip Simmons Theater Group: "Towards a Nuclear Future" (1980)
Proloog (later Het B.V.): "Waarom de hond z'n baas verliet" (1983)
Schilders, Ans: "Niets aan de hand" (straattheater spel 1986)
Tentakel: "De kern van de zaak" (1980)
Theater Buitendienst: "Terras de Kloek" (1982 -Energiekaravaan)
Wagenspel van Bergeyk (1980)
Wammes en Werktuig: "Tante Til's energieshow" (1983)
Mocht je over èèn van deze -of zelfs hier niet genoemde- programma's informatie hebben, dan zouden we het zeer op prijs stellen dat te horen.