Dit is een oude pagina over verarmd uranium. Een recent artikel over verarmd uranium is bijvoorbeeld: - Groot-Brittannië levert munitie met verarmd uranium aan Oekraïne - 24 maart 2023.
Laka's andere recente artikelen over verarmd uranium staan hier. Verder staan er relevante publicaties in onze de catalgous.

Verarmd uranium

Laka en verarmd uranium

Behalve over kernenergie heeft Laka veel expertise ontwikkeld op het gebied van verarmd uranium. Dit kernafvalproduct wordt gebruikt in talrijke civiele en militaire toepassingen, met name als contragewicht en antitankgranaten. In de jaren '90 speelde Laka een belangrijke rol in de discussie rond de vliegramp met de El Al vracht-Boeing in de Amsterdamse Bijlmermeer (4 oktober 1992) en de aanwezigheid van de uraniumhoudende contragewichten in het ramptoestel.
Laka heeft veel in binnenlandse- en buitenlandse kranten en tijdschriften gepubliceerd of aan publicaties meegewerkt over het civiel en militair gebruik van verarmd uranium. Ook is medewerking verleend aan talrijke (internationale) boekprojecten, onderzoeksprojecten, tv-documentaires en conferenties. Laka publiceerde onderzoeksrapporten over de gevolgen van de Bijlmerramp. Het schrijft regelmatig artikelen en andere publicaties over het gebruik van verarmd uranium in wapensystemen en de gezondheidsrisico's voor de lokale burgerbevolking en militairen. Laka wordt wereldwijd gezien als een van de belangrijkste informatiebronnen over verarmd uranium.

Q&A
Hieronder een korte uitleg over wat verarmd uranium is. Maar er is ook een uitgebreidere inleiding over de problematiek ('vragen en antwoorden'), als html of als pdf

Expert meeting februari 2008
Op 14 februari (2008) was er in Amersfoort een 'expert meeting' over de risico's van het gebruik van verarmd uranium in wapensystemen. In de ochtend was er een hoorzitting geweest in Den Haag bij de Vaste Kamercommissie van Defensie. Hier kun je naar de verslagen en presentaties van die bijeenkomst.

Publicaties
Laka heeft veel gepubliceerd over allerlei onderwerpen die met kernenergie te maken hebben. Op deze pagina kun je alle publicaties van Laka vinden, maar publicaties specifiek over verarmd uranium in het vliegtuig dat in 1992 in de Bijlmermeer neerstortte en over verarmd uranium in wapensystemen kun je hier vinden.

Documentatiecentrum
In de bibliotheek van Laka is ook veel materiaal te vinden. Behalve het zelf geschreven materiaal zijn er ook dossiers (met vele duizenden artikelen uit binnen- en buitenlandse dag- en weekbladen) en veel boeken/brochures en video's. Hier ga je naar de lijst met boeken en naar die met video's.

Dan nu eerst een algemene korte inleiding over verarmd uranium

Wat is verarmd uranium?

Verarmd uranium is een restproduct dat ontstaat bij het verrijken van natuurlijk uranium. Natuurlijk uranium wordt gewonnen uit uraanerts (zie ook gedeelte over de nucleaire keten). Natuurlijk uranium bevat 0,7 procent splijtbaar uranium; de meeste kerncentrales gebruiken verrijkt uranium dat een paar procent splijtbaar uranium bevat. Bij het verrijken ontstaat naast verrijkt uranium ook 'verarmd' uranium, een product waarbij het gehalte splijtbaar uranium nog maar 0,2 tot 0,3 procent is. De term 'verarmd' suggereert dus niet dat er weinig uranium in zit of dat het niet radioactief zou zijn; het heeft uitsluitend betrekking op het percentage splijtbare uranium-235. Net als natuurlijk uranium bestaat verarmd uranium voor het grootste gedeelte uit het niet-splijtbare uranium-238. Vooral de grote kernwapenstaten Verenigde Staten, Rusland, China, Verenigd Koninkrijk en Frankrijk beschikken over grote hoeveelheden verarmd uranium. Het hoog verrijkt uranium dat in kernwapens wordt gebruikt bevat 90 procent splijtbaar uranium. Bij de productie van dit hoog verrijkt uranium worden dus grote hoeveelheden verarmd uranium geproduceerd.

Verarmd uranium wordt niet altijd beschouwd als kernafval. Als de prijs van natuurlijk uranium hoog is, kan het economisch aantrekkelijk worden om verarmd uranium te herverrijken tot natuurlijk uranium, dat vervolgens weer als grondstof wordt gebruikt voor verdere verrijking. Om hoge opslagkosten te besparen, wordt verarmd uranium (dat net als bijv. lood en cadmium behoort tot de zware metalen) toegepast in allerlei sectoren van de civiele en militaire industrie. Verarmd uranium is een zilverwit metaal met bijzondere eigenschappen. Het heeft een zeer hoge dichtheid en is ongeveer anderhalf maal zwaarder dan lood. In tegenstelling tot andere zware metalen is het brandbaar (pyrofoor). In fijn verdeelde toestand kan het spontaan ontbranden bij kamertemperatuur.

Een bekende civiele toepassing van verarmd uranium is het gebruik als contragewicht in vliegtuigen. Bij de Bijlmerramp in 1992 (het neerstorten van een Israëlische vrachtvliegtuig in de Bijlmer, Amsterdam) is 152 kilo verarmd uranium zoekgeraakt. Mogelijk is het in de vuurzee verbrand. In de militaire industrie wordt het verarmd uranium vooral toegepast in anti-tank munitie en in de bepantsering van tanks en andere pantservoertuigen.

De toepassing in contragewichten en munitie is een alternatief voor het gebruik van wolfraam, dat ongeveer even zwaar is als uraniummetaal. Wolfraam is echter duur, terwijl verarmd uranium praktisch niets kost. De kernindustrie wil er, zoals gezegd, graag vanaf om de hoge opslagkosten te drukken. Het Amerikaanse leger en de wapenindustrie begon in de jaren '60 met het ontwerpen en ontwikkelen van anti-tank munitie met een kern van verarmd uranium. In de jaren í80 streefde deze technologie de wolfraamtechnologie voorbij. Vanuit militair strategisch oogpunt sorteert uraniumhoudende munitie op het slagveld veel meer effect dan het gebruik van wolfraamhoudende munitie. Tijdens de Golfoorlog van 1991 gebruikte het Amerikaanse leger, en in mindere mate het Britse leger, 315.000 kilo verarmd uranium tegen de Irakese pantserdivisies. Na de Golfoorlog werden steeds meer Irakese burgers en Golfoorlogveteranen ziek. Naast andere mogelijke oorzaken wordt het gebruik van verarmd uranium algemeen beschouwd als een van de grootste boosdoeners. In 1999 werd verarmd uranium ook gebruikt door de NAVO in de luchtoorlog tegen Joegoslavië (voornamelijk in Kosovo), maar ook al in 1994 en 1995 bij luchtacties in Bosnië. In 2004 stoppen de Britten met de productie van uraniumhoudende antitankgranaten, omdat Duitsland slaagt in de productie van effectievere wolfraammunitie.

Zolang verarmd uranium intact blijft kan het niet zo veel kwaad, behalve wanneer het langere tijd wordt vastgehouden of als er roestvorming optreedt aan het oppervlak. Naast de alfastraling van uranium 238 moet ook rekening worden gehouden met de bètastraling en gammastraling van de vervalproducten (van uranium-238): thorium-234 en (vooral de bètastraling van) protactinium-234.
De meest riskante verschijning van verarmd uranium is in de vorm van stofdeeltjes. Als een anti-tank projectiel van verarmd uranium doel treft, ontstaat er een stofwolk die verzadigd is met zeer kleine deeltjes uraniumoxyden. De meeste daarvan zijn slecht oplosbaar (uraniumdioxyde). Als die deeltjes worden ingeademd verblijven ze jarenlang in de longen, waardoor op langere termijn longkanker kan ontstaan. Langzamerhand komen ze terecht in allerlei andere delen van het lichaam, waarbij ze ook schade kunnen aanrichten, zoals in de nieren en de hersenen. Uiteindelijk hoopt het verarmd uranium zich op in het bot, waardoor het beenmerg en daarmee het afweersysteem wordt aangetast. Alfastraling heeft slechts een korte actieradius, maar in het lichaam is het bereik van dit zeer energierijke alfadeeltje voldoende om lichaamscellen en weefsels aan te tasten.
Vaak wordt verarmd uranium door 'deskundigen' vergeleken met het uranium dat in hele kleine hoeveelheden voorkomt in lucht, water, bodem, en in ons lichaam. Dat is niet terecht, want het uranium dat van nature voorkomt (een mineraal) hoopt zich niet op in het lichaam, zoals bij verarmd uranium (een metaaloxyde) wel het geval is. Het gebruik van verarmd uranium (o.a. op het slagveld) brengt grote risico's met zich mee. Zowel voor de lokale burgerbevolking als voor de soldaten.

augustus 2006