Minister Van Ark (VVD) van medische zorg stuurde gisteren de in december aangekondigde Kamerbrief over de Pallas-kernreactor. In de brief moest ze erkennen dat Pallas er zelf in december pas achter kwam dat de prijs voor de bestelde kernreactor was verdubbeld. Voor zover daar nog twijfel over was, Pallas kan uitsluitend worden gebouwd wanneer de Staat besluit de kernreactor te financieren. Verder is vanwege de complexiteit van het bouwproject het Nederlandse TBI begin dit jaar uit het bouwconsortium gestapt; het risico was te groot geworden. Van Ark meldt dat het volgende Kabinet zal moeten besluiten om wel of niet met de kernreactor verder te gaan. Voor nu betekent dat ook dat er nu voor nu een hold op alle nieuwbouw in Petten. De kans dat al in de formatie wordt besloten om ondanks alles door gaan met Pallas is klein, omdat Pallas pas in 2022 een door de minister opgelegd verbeterplan kan afronden. In de tussentijd kondigt de VVD-minister wel aan dat ze, na de lening van 18 miljoen in december, een nieuwe ‘lening’ van 45 miljoen aan Pallas geeft.

In de brief naar de Kamer verschrijft Van Ark zich als ze meldt (p. 12) dat ze in december 2019 de Kamer schreef dat het basisontwerp van de kernreactor bijna af was. Dat schreef ze namelijk een jaar later: Drie maanden geleden meldde ze namelijk nog aan Kamer dat omdat het basisontwerp vrijwel was afgerond, de kosten en risico’s beter konden worden ingeschat. Nu blijkt dat Pallas nog minstens heel 2021 nodig heeft om het basisontwerp af te ronden. De kostenschatting van december 2020 was dan ook nog verre van adequaat:

Pallas heeft ICHOS [de Argentijnse bouwer] hier weliswaar bij herhaling op aangesproken, maar dit heeft pas aan het einde van vorig jaar geleid tot een raming, waarin alle ontwerpwijzigingen zijn meegenomen. Hoewel Pallas zich ervan bewust was dat ICHOS de ramingen tussentijds niet heeft aangepast aan het verder ontwikkelde ontwerp, was zij verrast door de uiteindelijke kostenstijging in de laatste raming die eind vorig jaar is opgeleverd.

Van Ark vindt het “[V]anwege de oplopende publieke financiering die al aan de Stichting Pallas is verstrekt in de vorm van leningen” van belang dat er snel een “besluit genomen wordt over hoe we de voorzieningszekerheid van medische isotopen voor de toekomst zo goed mogelijk kunnen borgen.” En dan zijn er twee keuzes: mét de nieuwe Pallasreactor of zonder de Pallasreactor. Want, hoewel ze vindt dat de Pallasreactor “de beste waarborg biedt voor de voorzieningszekerheid van medische isotopen”, herhaalt ze hier nu ook weer dat het helemaal niet zeker is dat er “zonder een nieuwe reactor ook daadwerkelijk tekorten zullen ontstaan”. Dat hangt namelijk van heel veel dingen af: waaronder de kans van slagen van nieuwe initiatieven en hoe snel deze op de markt komen, en of de toekomstige vraag naar medische isotopen (zo snel) groeit zoals wordt voorspeld.

Opmerkelijk is, dat Pallas dus niet alleen duurder, maar ook opnieuw vertraagd is, maar met inzetten op Pallas er met overheidsgeld wordt gegokt dat er de komende decennia geen noemenswaardige ontwikkelingen op het gebied van medische isotopen plaats zullen vinden. Laka heeft juist onlangs een rapport uitgebracht waarin ze betoogt dat innovatie in de ontwikkeling van medische isotopen vooral te vinden is bij niet-kernreactor technologie.

Investeringsrisico
“Een nieuwe (volledig) publiek gefinancierde reactor brengt wel grote investeringen en financiële risico’s met zich mee”. Maar goed, “gezien de vereiste investeringen en de demissionaire status van dit kabinet is het aan een nieuw kabinet om te besluiten of hiertoe bereidheid bestaat.” Die noodzakelijke financiële investering is aanzienlijk, de kosten van Pallas in de “huidige investeringsraming van Pallas/NRG gaat uit van een range van 1,4 mrd euro tot 2,0 mrd euro. Deze raming is gebaseerd op het Basic Design.”

Met die nieuwe vertraging neemt het financiële risico sterk toe. Het business model, áls dat er al is, zit in therapeutische isotopen. De verwachte groei van het gebruik van isotopen is groot, maar het is zeer onzeker of die isotopen allemaal door reactoren geproduceerd zullen gaan worden. Ieder uitstel van Pallas is een stapje dichter bij afstel omdat de markt tzt vergeven zal zijn. In het geval van therapeutische isotopen kan Pallas niet zonder meer de portefeuille van de HFR overnemen. Want: zal de HFR wel zo lang in bedrijf kunnen blijven? -  de minister heeft haar twijfels - maar ook: de HFR heeft helemaal “geen uitgebreide capaciteit voor therapeutische isotopen”.
Daarbij lijkt de minister te suggereren dat Pallas ook nog eens te laat is voor (de belangrijkste therapeutische isotoop) Lutetium-177: “Als de vraag naar therapeutische isotopen (met name lutetium-177) zo sterk stijgt als verwacht wordt kunnen zich over enkele jaren al tekorten voordoen. Om in die tekorten te voorzien zijn nieuwe initiatieven, met een grotere productiecapaciteit, nodig.”

En dat financieel risico is niet alleen een investering van minimaal anderhalf miljard, maar ook de kans dat de kernreactor nooit winstgevend zal worden. Of, zoals de minister dat zegt: er is een kans dat de kosten terugverdiend worden, maar: "[B]elangrijk is hierbij op te merken dat vooral ten aanzien van de investeringskosten, maar ook ten aanzien van de omzet en de operationele kosten er grote onzekerheden bestaan.”

Keuze voor ICHOS voor Pallas opeens niet meer zo logisch
Er staan veel opmerkelijke zaken in de brief van de minister. Het ontwerp was gebaseerd op een onderzoeksreactor, OPAL, al eerder gebouwd door ICHOS in Australië. Dat moest uiteindelijk helemaal niet en het ontwerp is aangepast om “een zo efficiënt mogelijke productiefaciliteit voor medische isotopen te realiseren”, maar hierdoor moest “het oorspronkelijke ontwerp van een ‘klassieke’ onderzoeksreactor [moest] worden gewijzigd.”
Vreemd, want de ervaring met OPAL leek juist een belangrijke reden voor de keuze van ICHOS/INVAP in 2018. Nu er een heel ander soort, en veel duurdere, installatie moet worden gebouwd, is de vraag reëel of het nog wel logisch is dat het Argentijnse ICHOS die bouwt.

Herstructurering bouwconsortium door grote risico’s
De relatie tussen ICHOS en Pallas lijkt ondertussen nogal bekoeld: Pallas lijkt ontevreden over de slechte communicatie bijvoorbeeld over “een onderbouwde betrouwbare kostenraming met een onzekerheidsmarge die past bij de huidige fase van het project.”
De eerder door Laka gemelde herstructurering van het bouwconsortium ICHOS wordt in deze brief toegelicht: De mogelijkheid in het contract tussen Pallas en ICHOS om het risico over te dragen aan het consortium zijn onwerkbaar gebleken en “hebben de verhoudingen tussen Pallas en het consortium [...] onder druk gezet.” De Nederlandse bedrijven vonden het risico te groot en zijn er uit gestapt: “Dit past in het beeld dat de Nederlandse bouwsector een groter risicobewustzijn aan de dag is gaan leggen.”

Dat betekent dat een de werkzaamheden die uitgevoerd zouden worden door de Nederlandse partners “opnieuw in de markt” moeten worden gezet. Pallas “zal hiervoor een aanbestedingsstrategie uitwerken.” Veel hoop dat er bedrijven zijn die in willen stappen en de risico’s willen overnemen is er niet: “Mede in verband met de trend van een afnemende bereidheid van de bouwbedrijven om grote project risico’s op zich te nemen, is de verwachting dat er geen andere gekwalificeerde bouwers bereid zullen zijn om onder de huidige contractvoorwaarden [...] de rol van TBI over te nemen.” Dat risico ligt dus bij Pallas en dus, als het Rijk investeert, bij de Staat.

"Pallas 2.0"
Volgens de minister werkt Pallas “momenteel aan een projectverbeterplan onder de noemer ‘Pallas 2.0’.” Dat plan moet 15 april klaar zijn, wordt dan beoordeeld door de minister en daarna heeft  Pallas de rest van het jaar nodig hebben “om het verbeterplan uit te voeren, alle maatregelen op te volgen en de noodzakelijke voortgang van het project te realiseren.” In de tussentijd kondigt de minister aan dat ze, na de lening van 18 miljoen in december, een nieuwe ‘lening’ van 45 miljoen aan Pallas ter beschikking stelt. “Deze lening stelt Pallas in staat om in 2021 de voorbereidende werkzaamheden zoals de afronding van het basis ontwerp voort te zetten en het verbeterplan uit te voeren.” Dat betekent concreet ook dat verdergaan met de vergunningsprocedure niet eerder kan dan ergens in 2022; een flinke vertraging.

Het is ook onwaarschijnlijk dat tijdens de formatie van een nieuw kabinet de investering al geregeld kan worden als het verbeterplan nog niet eens is uitgevoerd. Van Ark laat weten dat ze “concrete en afdwingbare afspraken“ zal maken over “kostenbeheersing en temporisering van activiteiten zodat er geen onomkeerbare stappen worden gezet zolang een nieuw kabinet nog geen positieve beslissing heeft genomen”.

Europees geld?
“Nu duidelijk is geworden dat private financiering niet haalbaar is en de Pallas-reactor alleen met publieke middelen tot stand kan komen, ben (en blijf) ik met de Europese Commissie en de lidstaten in gesprek of er mogelijkheden zijn om Europese financiering te verkrijgen en welke financieringsinstrumenten hiervoor beschikbaar zijn.” Deze pogingen, uitgebreid beschreven door Van Ark, zijn niet nieuw. Al in 2014 probeerde het toenmalige kabinet tevergeefs € 200 miljoen Europese steun te krijgen voor de Pallasreactor.