Het Amerikaanse bedrijf SHINE gaat in Veendam in de provincie Groningen medische isotopen produceren zonder kernreactor. SHINE heeft een methode ontwikkeld om medische isotopen te produceren waarbij veel minder radioactief afval vrijkomt dan bij de productie met een kernreactor. Dat is goed nieuws voor het milieu. SHINE gaat € 200 miljoen investeren in de fabriek waar 200 mensen komen te werken. De komst is slecht nieuws voor de geplande Pallasreactor in Petten. In maart bleek dat die reactor nog verder vertraagd is en veel duurder dan nog maar een paar maanden eerder gedacht: private investeerders zijn er dan ook niet voor te vinden. De komst van SHINE maakt die kernreactor nog minder waarschijnlijk: eerder gereed en produceert grootste deel van isotopen goedkoper en schoner. Voorwaarde voor SHINE om in Nederland de fabriek te bouwen is altijd geweest dat de overheid hen vergelijkbare kansen gunt als dat Pallas krijgt.

Het feit dat SHINE gekozen heeft voor Veendam betekent in elk geval dat ze gerustgesteld zijn over een ‘gelijk speelveld’, want dat was de grote, en logische angst, van de Nederlandse directeur Harrie Buurlage. “Gaan we in land terechtkomen waarin we moeten concurreren met het door de overheid ondersteunde initiatief Pallas, dat in onze beleving minder optimaal is dan het onze?” Buurlage, die in Groningen gestudeerd heeft, was van oktober 2013 tot april 2018 directeur van NRG, de beoogde exploitant van de Pallasreactor.

Een logische angst, want het Nederlandse beleid is al decennia lang gericht op een nieuwe kernreactor voor de productie van medische isotopen. Ondertussen zijn er al honderden miljoenen geïnvesteerd om Pallas mogelijk te maken; in leningen voor ontwerp, vergunningstraject en het vinden van private financiers, maar ook in het opruimen van het radioactief afval dat als een molensteen om de nek van eventuele investeerders zou hangen. Alles was gericht op de komst van Pallas, tot wanhoop van innovatieve (en veel schonere en goedkopere) alternatieven, zoals ASML’s Lighthouse, dat bij gebrek aan politieke en financiële steun, in Nederland geen kans kreeg en gedwongen was uit te wijken naar België.

Maar er begint wat te kenteren: er zijn een aantal moties vrijwel Kamerbreed aangenomen over ‘gelijk speelveld’, maar vooral het tot nu toe niet kunnen realiseren van Pallas (afgelopen maanden maakte de minister achtereenvolgens bekend dat de reactor veel duurder zal worden, verder vertraagd is en dat private financiering onmogelijk is gebleken -een nieuw kabinet moet beslissen of ze een miljard gaan investeren in de reactor) en het feit dat innovaties de merkt volledig zullen veranderen, met direct gevolg dat er geen tekort aan medische isotopen zal ontstaan als Pallas niet door gaat, verzetten langzaam maar zeker de bakens van het beleid. Met de komst van SHINE als (eerste?) gevolg.

Buurlage stelt dat SHINE haast heeft; de fabriek, naast het industrieterrein Dallen II, bij Wildervank, moet gebouwd worden tussen 2023 en 2025 en gaat volgens SHINE zelf "enkele honderden miljoenen" kosten. De directe werkgelegenheid is ongeveer 200 mensen. In het productiegebouw dat de oppervlakte van een half voetbalveld heeft worden worden acht versnellers op een rij geplaatst in een betonnen kamer onder de grond. Hierin worden de medische isotopen gemaakt. SHINE heeft een soortgelijke fabriek in aanbouw in Janesville (Wisconsin). Op een Infographic zegt SHINE dat ze alle belangrijke medische isotopen kan produceren die nu met een kernreactor worden gemaakt. Volgens eigen cijfers van NRG in rapporten over Pallas, bleek al begin 2018, dat 98,8% van de in Pallas geproduceerde isotopen door versnellers gemaakt kunnen worden.

Hier een kort overzicht geschiedenis Pallas en wat medische isotopen zijn en doen.