Midden mei 2022 lagen dertig van de 56 Franse kerncentrales stil voor veiligheidsonderzoek, brandstofwisseling en revisie. Ook in mei moesten een aantal kerncentrales op minder vermogen draaien omdat het koelwater toen al te warm was. Nu het opnieuw extreem warm is – het nieuwe ‘normaal’- heeft het Franse elektriciteitsbedrijf EDF aangekondigd dat kerncentrales aan de Rhône hun vermogen moeten reduceren. Dat geldt sinds gistermiddag ook voor twee reactoren in Doel in België. Water is voor kerncentrales een steeds groter probleem, niet alleen de temperatuur van het koelwater, maar ook de enorme hoeveelheden die kerncentrales gebruiken. En dat in tijden van steeds snellere opwarming en toenemende (zoet) water schaarste.

Om te voorkomen dat de kerncentrales aan de rivier de Rhône helemaal zouden moeten sluiten, heeft de nucleaire toezichthouder Autorité de Sûreté Nucléaire (ASN) op 13 juli besloten de regels voor de maximale temperatuur van het koelwater los te laten. Een “minimaal vermogen is essentieel voor de veiligheid van het elektriciteitsnet”. Het ministerie van Energietransitie beschouwd dit dan ook als een “nécessité publique”. Dit loslaten van de maximum temperatuur is een verdere aanslag op de waterkwaliteit, temeer omdat de maximum watertemperatuur in Frankrijk toch al hoger is dan in bijvoorbeeld Zwitserland en Duitsland.

Ook in 2015 en 2018 had Frankrijk te kampen met stroomuitval door hittegolven. In 2012 en 2017 dreigde een totale stroomuitval (black-out) door een erg koude winterperiode. Het buitenland moest toen bijspringen. Het idee dat Franse kerncentrales altijd voldoende elektriciteit kunnen leveren, blijkt een illusie. De grootschalige afhankelijkheid van kernenergie zorgt, samen met de klimaatverandering, juist voor een steeds grotere kwetsbaarheid van de energievoorziening. Het is wel de eerste keer dat dit nu al zo vroeg in de zomer plaatsvind. Sinds gistermiddag mogen de Belgische kernreactoren Doel 1 en 2 slechts de helft van het vermogen produceren: "Environment restriction: modulation to respect the environmental temperature limits of the cooling water". Die maatregel lijkt vanmorgen weer opgeheven. Voor Doel is dit een buitengewone situatie.

Zoals we al eerder schreven liggen al maanden veel Franse kerncentrales stil door technische problemen. Dit alles zorgt ervoor dat Frankrijk op grote schaal stroom moet importeren.

Franse kerncentrales kwetsbaar in de zomer
In mei hadden bovendien al verschillende kerncentrales te maken met beperkingen van de productie. Door de eerste hittegolf van dit jaar was de temperatuur in een aantal rivieren al zo toegenomen dat het koelwater bij productie op vol vermogen warmer zou worden dan de vergunning toestaat. EDF, een week geleden 100% genationaliseerd, want failliet, schakelde toen vooral de vier eenheden van de kerncentrale Blayais aan de Gironde, op zo’n 60 kilometer van Bordeaux, en van Saint-Alban aan de Rhône grotendeels af. Begin juli bleek dat in totaal zes kerncentrales opnieuw onder verscherpt toezicht staan vanwege koelwaterproblemen. EDF heeft op 15 juli aangekondigd dat de kerncentrales Tricastin, Saint Alban en Bugey, allen gelegen aan de Rhône minder stroom mogen leveren vanwege de tweede hittegolf van dit jaar.

Tijdens een hittegolf in de zomer van 2015 warmden de rivieren op en mochten de Franse kerncentrales minder elektriciteit leveren om te voorkomen dat het geloosde koelwater te warm werd. De overheid stond toe dat dit koelwater 28 graden Celsius mocht zijn. Dat is hoger dan de 25 graden die in Zwitserland en Duitsland aanvaardbaar wordt geacht. Begin augustus 2018 was er ook een hittegolf die gevolgen had voor kerncentrales in een aantal Europese landen.

Kwetsbaarheid kerncentrales neemt toe
De meeste Franse kerncentrales betrekken het benodigde koelwater uit rivieren, zoals de Rhône die in de Zwitserse Alpen ontspringt bij de Rhône gletsjer. Over de gevolgen van klimaatverandering voor de Rijn, die ook in Zwitserland begint, zijn recentelijk onderzoeksrapporten verschenen. Smeltende sneeuw heeft een groot aandeel in de hoeveelheid water die jaarlijks in Zwitserse rivieren komt, blijkt uit rapporten van de Internationale Kommission für die Hydrologie des Rheingebietes (KHR). Smeltende sneeuw zorgt voor 39% van het water in de Rijn, terwijl gletsjers goed zijn voor 2%, en 59% uit regenwater bestaat. Uit deze studies volgt onder meer dat de winters vochtiger en de zomers droger zullen worden. De sneeuw smelt eerder in het voorjaar dan in het verleden het geval was. De laag sneeuw op de gletsjers verdwijnt daardoor eerder met als gevolg dat de gletsjers sneller smelten. Het aandeel rivierwater door de gesmolten sneeuw en gletsjers zal daardoor al vanaf het voorjaar dalen. In de zomer zal men het moeten hebben van regenwater, maar omdat de zomers droger worden zal de waterstand in de zomer lager worden. Het gevolg daarvan is minder beschikbaar koelwater voor elektriciteitscentrales. En dat terwijl de vraag naar elektriciteit bij steeds warmere zomers toeneemt door de stijging van het aantal airco’s.

Op deze manier wordt ook de Franse elektriciteitsvoorziening steeds kwetsbaarder, vooral ook omdat vaak meerdere kerncentrales bij elkaar staan en er daardoor extra veel koelwater nodig is. Op den duur zal een elektriciteitsvoorziening die geen grootschalige koeling nodig heeft, steeds belangrijker worden.

Kernenergie en watergebruik
Kerncentrales hebben enorme hoeveelheden water nodig. We hebben er vanaf (2014)al vaker over geschreven en regelmatig wordt voor een tekort aan (zoet)water gewaarschuwd. Zo werd in 2016 geschat dat 4 miljard mensen minstens één maand per jaar een ernstig tekort aan water hebben. De Verenigde Naties waarschuwden enkele jaren geleden al voor een wereldwijd tekort als we niet meer rekening gaan houden met hoe en waarvoor we water gebruiken.

De auteurs van het Wereldwaterreport in 2015 van de Unesco (‘Water for a sustainable world’) zijn dan ook duidelijk: omdat steenkool- gas- en kerncentrales heel veel water gebruiken moet de steun aan zon en wind drastisch omhoog: “In terms of water impacts, wind and solar PV are clearly the most sustainable forms of power generation.”

(met dank aan Herman Damveld)